"Buôn trong phố"

Thứ sáu, 11/09/2015 10:02

(Cadn.com.vn) - Trong lịch sử, thành phố Buôn Ma Thuột (Đăk Lăk) gắn liền với sự hình thành các buôn làng và không gian văn hóa độc đáo vật thể, phi vật thể của vùng đất Tây Nguyên. Một trong những nét giao thoa văn hóa đậm đà đặc sắc ấy phải kể đến những "buôn trong phố".

Buôn Ma Thuột, thủ phủ của vùng đất Tây Nguyên được biết đến là vùng đất thiên nhiên hùng vĩ, cái nôi của văn hóa mang đậm nét đặc trưng của cư dân bản địa, với những di sản văn hóa độc đáo và đồ sộ của đồng bào các DTTS được gìn giữ qua nhiều thế hệ. Trong giai đoạn đô thị hóa đang diễn ra ồ ạt, nhưng nếu đã từng ghé thăm các buôn như: Akô Dhông, Dhăp rông, Păn Lăm, Kô Siêr, Ea Nao, Buôn Bông... chắc hẳn sẽ không quên được cảm giác được sống với không gian thanh bình và yên ả. Xen lẫn giữa cuộc sống thị thành của những ngôi nhà cao tầng là hình ảnh những nhà dài, bến nước, giếng làng và những vật dụng cổ như chiêng ché, trống, nồi đồng, kpan (ghế cổ dài hàng chục mét đẽo bằng 1 thân cổ thụ để ngồi đánh chiêng) , khung dệt cổ... Chính điều này tạo nên sự giao thoa văn hóa, góp phần làm đa dạng cho màu sắc của phố núi Ban Mê.

Buôn Akô Dhông, P. Tân Lợi, nằm giữa lòng phố núi Ban Mê.

Nằm ở cuối đường Trần Nhật Duật, buôn Akô Dhông, P. Tân Lợi là một trong những buôn có lịch sử lâu đời, được quy hoạch đẹp, gìn giữ được nhiều giá trị truyền thống và lòng mến khách của đồng bào giữa lòng thành phố. Bên cạnh những con đường nhựa, bê-tông hiện đại, những vẫn còn sừng sững ngôi nhà dài Ako Dhông của đồng bào Ê Đê nằm cạnh suối Ea Tam, xưa kia dưới sự cai quản của tù trưởng Ama Thuột. Nhà dài này truyền từ đời này qua đời khác, là biểu tượng của đại gia đình mẫu hệ, nơi gìn giữ nét văn hóa tinh thần của đồng bào dân tộc Ê-Đê vừa hiện đại vừa cổ xưa. Trong buôn còn có những nếp nhà dài mộc mạc được làm bằng gỗ, lợp ngói, nằm theo hướng truyền thống Bắc Nam. Đường làng sạch sẽ, gia súc có chỗ nuôi nhốt riêng. Cây xanh, khóm hoa dọc đường được cắt tỉa đẹp mắt, thoáng đãng. Xung quanh những ngôi nhà truyền thống ấy là rẫy vườn, cây cối tươi tốt quanh năm. Hệ thống nước sạch văn minh đến từng nhà là những gốc cổ thụ, cây xanh trong buôn, già cấm bán, cấm chặt để giữ vẻ hoang dã nên ai cũng bảo các buôn này thật đẹp, thật nguyên sơ.

Ông Ama Khoanh, buôn Akô Dhông tự hào khoe, dù có rất nhiều nhà với những kiến trúc cao tầng hiện đại, nhưng bà con trong buôn và cả những buôn khác như PămLăm, buôn AkoSier, buôn AkoTam, buôn Niêng, buôn Alê, buôn Ky,... đồng bào luôn gìn giữ những ngôi nhà dài. Bà con có suy nghĩ mất nhà dài là coi như mất cồng chiêng, mất sử thi, mất ghế Kpan, mất cả Giàng, mất cả hồn cốt người Ê Đê. "Do vậy, đồng bào mình luôn luôn gìn giữ, bảo vệ nhà sàn, trai gái trong buôn, ai không nghe thì chịu phạt theo quy ước của buôn".

Ngôi nhà sàn dài của người Ê Đê vẫn được bà con đồng bào bảo tồn, sử dụng.

Không chỉ nhà sàn, cồng chiêng... mới được đồng bào gìn giữ, phát huy, mà nghề thủ công như dệt thổ cẩm, nấu rượu cần, các vật dụng thiêng liêng như cồng, chiêng, ghế Kpan, ché... cùng các nghi lễ, lễ hội của người Ê Đê vẫn được lưu giữ nguyên vẹn. Đồng bào nơi đây vẫn lưu giữ các loại nhạc cụ truyền thống như khèn đinh năm, cồng chiêng,... để truyền dạy cho đám trẻ con, thanh niên trong buôn. Những tập quán, tập tục sinh hoạt hàng ngày như mặc váy, cõng gùi lên nương rẫy, giao tiếp bằng tiếng mẹ đẻ vẫn được đồng bào giữ gìn nguyên vẹn.

Sinh ra và lớn lên giữa buôn làng Tây Nguyên, nghệ nhân Y Mip Ayun (buôn Kô Siêr, P. Tân Lập) không chỉ là người biết chế tác các loại nhạc cụ từ đing bút, tắc ta, chiêng kram, đàn gông, rồi đing pă, đing năm... Đến nay dù ở tuổi 74 nghệ nhân Y Mip Ayun vẫn tình nguyện mở lớp dạy đánh chiêng, chơi nhạc cụ dân tộc Ê Đê cho thế hệ trẻ, thanh niên các buôn làng. Ông còn được mời đi dạy đánh chiêng ở các buôn làng xa khác ở TP Buôn Ma Thuột, như buôn Đôn, huyện Lak, Krông Ana,... Ông bảo: "Chúng nó không hiểu, thì mình phải có trách nhiệm bảo ban, giúp chúng giữ lại những tài sản vô giá của dân tộc mình chứ". Ở buôn Alê A, P. Ea Tam ngoài bảo tồn, phát huy những giá trị của đồng bào dân tộc mình, bà con nơi đây còn tập trung phát huy nghề truyền thống dệt thổ cẩm rồi cũng đã liên kết với các đơn vị làm du lịch trên địa bàn tỉnh để quảng bá, thu hút khách du lịch đến tham quan và mua sắm. Đồng bào rất ý thức việc truyền dạy nghề cho con cháu và đầu tư mở rộng quy mô sản xuất như mua sắm thêm khung cửi, nguyên vật liệu sản xuất. Một nét đặc sắc khác ở các buôn trong phố Ban Mê duy trì là trong gia đình người Ê Đê, chủ nhà vẫn là phụ nữ (chế độ mẫu hệ).

Con cái mang họ mẹ, theo đó của cải và đất đai sẽ được truyền từ mẹ sang con gái. Phụ nữ chịu trách nhiệm trong quản lý gia đình, chăm sóc con cái, mồ mả tổ tiên, của cải thừa kế cho con cái... Đàn ông chịu trách nhiệm trong việc ngoại giao, giao lưu buôn bán với cộng đồng bên ngoài. Ông Y Ring Ađ'rơng-Trưởng ban Dân tộc Đăk Lăk cho biết: Trong những năm qua việc thực hiện các chương trình, chính sách đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số theo các quyết định của Chính phủ, cùng với sự quan tâm, giúp đỡ của Trung ương, sự nỗ lực triển khai thực hiện của các cấp, các ngành và nhân dân các dân tộc, tỉnh Đăk Lăk đã đạt nhiều thành tựu to lớn trên nhiều lĩnh vực. Các chương trình, chính sách dân tộc đã góp phần từng bước ổn định và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Hàng năm, hầu hết các buôn đều tổ chức Ngày hội đoàn kết dân tộc ở khu dân cư. Thông qua đợt sinh hoạt văn hóa này, tăng cường mối đoàn kết cộng đồng, tạo điều kiện sinh hoạt văn hóa, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc mình.

Ông Hoàng Chuyên, nguyên Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Đăk Lăk cho biết: "Người dân tại các buôn ở Ban Mê luôn tự hào về quá khứ, trân trọng giữ gìn những báu vật quý giá của các thế hệ cha ông gầy dựng nên. Chính những nét văn hóa ấy vẫn được gìn giữ, phát huy bên cạnh phố xá hiện đại văn minh tạo thành vườn hoa muôn màu tỏa sắc hương".

Trí Tín